نگاهی متفاوت به مفهوم مدل کسب و کار یا بیزینس مدل + (انواع و اجزاء)

• ۱۹ مهر ۱۴۰۲
• نسیم اطلس ره نشان
• گلناز رضوانیان (کارشناس بازاریابی دیجیتال)

همانطور که پیش‌تر در مقاله قبلی خواندیم : مدل کسب و کار یا همان بیزینس مدل، برنامه و ساختار کسب و کار را برای رسیدن به سود و منافع اقتصادی مشخص می‌کند. در واقع کلمه "مدل کسب و کار" برای نشان دادن جنبه های اصلی یک کسب و کار از جمله هدف، فرآیند کسب و کار، مشتریان هدف، استراتژی ها، ساختار سازمانی، منابع، محصولات، درآمد و هزینه‌ها، شراکت ها و دیگر جوانب کلیدی به کار می‌رود. ما در ادامه مقاله نیز به انواع و اجزاء مدل‌های کسب و کار میپردازیم .

بیزینس مدل یا مدل کسب و کار چیست؟

مدل کسب‌وکار به سوالاتی پاسخ می‌دهد که برای تصمیم‌گیری استراتژیک و عملیات کسب‌وکار حیاتی هستند . ایجاد یک مدل کسب و کار برای استارتاپ یا محصول شما به معنای شناسایی مشکل و دردی است که می خواهید حل کنید، بازاری که به آن خدمات و محصولات ارائه خواهید کرد ، سطح سرمایه گذاری مورد نیاز و نحوه کسب درآمد است. قیمت گذاری و هزینه ها دو اهرم هستند که بر سودآوری در یک مدل کسب و کار معین تأثیر می گذارند.
مدل کسب و کار بخشی از استراتژی کلی کسب و کار شما است. برخی از مدل‌های کسب‌وکار فراتر از زمینه اقتصادی هستند و شامل تبادل ارزش در شرایط اجتماعی یا فرهنگی می‌شوند - مانند تأثیر ناملموسی که شرکت بر یک جامعه یا صنعت خواهد داشت. فرآیند ساخت و تغییر یک مدل کسب و کار اغلب به عنوان "نوآوری مدل کسب و کار" نامیده می شود. 
به عبارت دیگر، مدل کسب و کار توضیحی است از اینکه یک کسب و کار چگونه کار می کند، چگونه ارزش ایجاد و کسب می کند و ارائه می دهد. این مدل به کسب و کارها کمک می کند تا درک کنند که چگونه می توانند سودآور باشند و رشد کنند.
برای طراحی یک مدل کسب و کار خوب باید به سوالات زیر پاسخ دهید:
چه مشکلی را حل می کنید؟
برای چه کسی یا کسانی مشکل را حل می کنید؟
چگونه مشکل را حل می کنید؟
چه ارزشی را برای مشتریان خود ارائه می دهید؟
چگونه ارزش را به مشتریان می رسانید؟
چگونه از مشتریان کسب درآمد می کنید؟
چه هزینه هایی دارید؟
چگونه سودآور خواهید بود؟

اجزای مدل کسب و کار یا بیزینس مدل

سه حوزه اصلی در مدل کسب و کار وجود دارد:
1-ارزش پیشنهادی یا value proposition: ارزش پیشنهادی مشخص می کند که مشتریان شما چه کسانی هستند و توضیح می دهد چرا مشتریان باید محصول یا خدمات شما را انتخاب کنند. 
برای مثال ارزش پیشنهادی شرکت آمازون : "هر چیزی را که می خواهید، در هر زمان، در هر مکان" است.
2-ارائه ارزش یا value delivery: فرآیندی است که طی آن کسب و کار ارزش پیشنهادی خود را به مشتریان تحویل می دهید. این فرآیند شامل مجموعه ای از فعالیت ها است که برای رساندن محصول یا خدمات به مشتری و کمک به آنها در استفاده از آن انجام می شود و جزئیات ارائه چگونگی سازماندهی کسب‌وکار را شرح می‌دهد.
3-کسب ارزش یا value capture: فرآیندی است که طی آن کسب و کار از مشتریان خود درآمد کسب می کند. این فرآیند شامل مجموعه ای از فعالیت ها است که برای تعیین قیمت، فروش و دریافت از مشتریان انجام می شود.
اجزای یک مدل کسب و کار شامل همه چیزهایی است که سازمان برای مستندسازی و درونی سازی نیاز دارد تا تیم بتواند هر سه ارزش را اجرا کند. این شامل بازار فعالیت، نقاط قوت و چالش های سازمانی، عناصر ضروری محصول یا محصولات و نحوه درآمدزایی میشود.

در زیر برخی از اجزای تشکیل‌دهنده مدل کسب‌وکار آورده شده‌ است :
چشم انداز و ماموریت | Vision and mission : نمای کلی از آنچه می خواهید به دست آورید و چگونگی انجام آن.
اهداف | Objectives : اهداف سطح بالا که چشم‌انداز و ماموریت شما را پشتیبانی می‌کنند همراه با نحوه اندازه‌گیری موفقیت آن .
اهداف و چالش های مشتری | Customer targets and challenges : توصیف مشتریان هدف ( به عنوان کهن الگوها (آرکتایپ) یا پرسونا) و نقاط درد آن‌ها .
راه حل |Solution: پیشنهاد شما چگونه نقاط درد مشتری را حل خواهد کرد .
متمایز کننده ها | Differentiators : ویژگی هایی که محصول یا خدمات شما را متمایز می کند.
قیمت گذاری | Pricing: ارزش‌گذاری راه حل و چگونگی فروش
جایگاه‌یابی و پیام‌رسانی | Positioning and messaging : چگونگی انتقال ارزش پیشنهادی به مشتریان 
ورود به بازار | Go-to-market: رویکرد پیشنهادی برای عرضه خدمات جدید .
سرمایه گذاری | Investment: منابع مورد نیاز برای معرفی پیشنهاد شما.
فرصت رشد | Growth opportunity: راه هایی که باعث رشد کسب و کار در طول زمان می شود.

انواع مدل کسب و کار

در زیر برخی از مدل‌های کسب‌وکار  آورده شده‌است:
فرانچایز یا Franchise model: یک نوع مدل کسب و کار است که در آن یک شرکت، برند یا نام تجاری خود را به شخص یا شرکت دیگری واگذار می کند  و در ازای پرداخت حق امتیاز، مجوز استفاده از نام تجاری، محصولات، خدمات، فرآیندها و سیستم های شرکت را دریافت می کند. مانند مک دونالد یا رستورانهای زنجیره‌ای بابک بختیاری
پلتفرم چندوجهی یا Multi-sided platform model: یک مدل کسب و کار است که در آن یک پلتفرم، دو یا چند گروه از کاربران را به هم متصل می کند. این پلتفرم ارزشی را برای هر دو گروه از کاربران ایجاد می کند و از طریق تسهیل تعامل بین آنها کسب درآمد می کند. مانند پلتفرم هایی مانند آمازون و دیوار که خریداران و فروشندگان را به هم متصل می کنند.
رایگان یا Freemium business model: یک مدل کسب و کار است که در آن یک محصول یا خدمات رایگان ارائه می شود، اما ویژگی ها یا مزایای اضافی برای کاربران پولی ارائه می شود. مانند رادیوجوان، اسپاتیفای و ...
خرده فروشی یا Fractionalization business model: یک مدل کسب و کار است که در آن یک دارایی بزرگ، مانند ملک یا شرکت، به قطعات کوچکتر تقسیم می شود و هر قطعه به صورت جداگانه فروخته می شود. در مدل کسب و کار خرده فروشی، دارایی بزرگ به قطعات کوچکتر تقسیم می شود که به عنوان واحدهای مالکیت خرد (fractional ownership units) یا سهم (shares) شناخته می شوند. هر واحد مالکیت خرد یک قطعه از دارایی را نشان می دهد و به صاحب آن حق استفاده از دارایی را می دهد.
مدل کسب و کار تجارت الکترونیک یا E-Commerce business model: یک مدل کسب و کار است که در آن محصولات یا خدمات از طریق اینترنت فروخته می شوند. این مدل کسب و کار می تواند برای فروش انواع مختلفی از محصولات یا خدمات استفاده شود. مانند دیجی کالا، علی بابا و ...

مدل کسب و کار بخش کوچک اما مهمی از راه‌اندازی یک کسب و کار است و یک ابزار مهم برای استارتاپ ها و کسب و کارهای کوچک است. این مدل می تواند به شما کمک کند تا سرمایه گذاران را جذب کنید، شرکای کلیدی پیدا کنید و محصولات و خدمات خود را به بازار عرضه کنید. برای مشاوره بیشتر در این زمینه، میتوانید با متخصصین حوزه کسب و کار نسیم اطلس ره نشان در ارتباط باشید.