انواع مالکیت فکری و حقوق آن

• ۲۱ شهریور ۱۴۰۲
• نسیم اطلس ره نشان
• سمیرا سادات شاکری ( وکیل پایه یک دادگستری )

مالکیت فکری علاوه بر جنبه معنوی، از نظر جنبه مادی و ارزش اقتصادی  بسیارحائز اهمیت است؛ به همین دلیل در جوامع بین المللی اقدامات و پیش‌بینی‌هایی جهت حمایت از آن صورت گرفته است و سازمانی به نام  سازمان جهانی مالکیت فکری "world intellectual property organization " تاسیس شده‌است. ما در این مقاله تعریف اولیه و انواع را از تعریف این سازمان وام گرفته‌ایم و در ادامه به حقوق و اقدامات لازم جهت حفظ آن میپردازیم.

مالکیت فکری| Intellectual Property-IP

 مالکیت فکری، به ابداعات ذهنی مانند اختراعات، آثار ادبی و هنری، طراحی‌ها، نمادها، نام و تصاویر مورداستفاده در تجارت اشاره دارد. مالکیت فکری در بستر قانون قرار میگیرد و به مردم امکان می‌دهد تا از آنچه اختراع یا ابداع می‌کنند سود مالی کسب کنند. هدف این سیستم ایجاد تعادل بین منافع نوآوران و منافع گسترده عمومی است و همچنین قصد دارد محیطی را پرورش دهد که در آن خلاقیت و نوآوری شکوفا شود. مالکیت فکری، بنا به تقسیم‌بندی سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
 1-مالکیت صنعتی، شامل پتنت‌ها، نشان‌ها و علائم تجاری، طراحی‌های صنعتی و نشانه‌های جغرافیایی؛
2- کپی‌رایت، شامل آثار ادبی (مانند رمان، شعر و نمایشنامه)، فیلم، موسیقی، آثار هنری (مانند نقشه‌ها، نقاشی‌ها، عکس‌ها و مجسمه‌ها) و همچنین طراحی‌های معماری. (حقوق مرتبط با کپی‌رایت که اصطلاحاً «Related Rights» نامیده می‌شود، شامل حق اجرای هنرمندان بابت عملکردشان در اجرای آثار فوق، حق پخش در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و مواردی از این قبیل می‌باشد.)

حقوق مالکیت فکری

حقوق مالکیت فکری، آن دسته از حقوقی را شامل می شود که شخص به واسطه خلاقیت های ذهنی، ابداعات، ایده ها و دستاوردهای ذهنی خود که جدید و اصیل می باشد از آن ها بهره مند می شود. به عبارت دیگر حقوقی است که شخص نسبت به  نتایج، یافته‌ها و آثار فکری خود دارد. 

اهمیت حقوق مالکیت فکری

اهمیت حقوق مالکیت فکری در جایی دیده می‌شود که می‌تواند با حمایت کردن از آثار ناشی از فکر، خلاقیت و ابتکار افراد، برای آنها یک سری حقوق مادی و معنوی به وجود آورد. در واقع حقوق مالکیت فکری برای هر کسب و کاری یک دارایی نامشهود اما ارزشمند تلقی می شود که در صورت حفاظت از آن یک مزیتی رقابتی در بازار کسب و کار محسوب شده و صاحب حقوق می تواند به صورت انحصاری از نظر مالی و معنوی از نتیجه کار خلاقانه خود بهره‌مند شود.
به عنوان مثال، در زمینه تجارت و بازرگانی و حوزه کسب و کار، این امکان برای شرکت‌ها فراهم می شود که محصول و یا فرآیندی را که با تحقیقات و دانش فنی خود، تولید، طراحی و یا عرضه کرده اند و به بازار فروش ارائه داده‌اند را با امتیاز انحصاری که حقوق مالکیت فکری برای آنها شناخته است، از طریق فروش فناوری اختصاصی خود به سایر شرکت‌ها، در اختیار آنها قرار داده و به همین جهت سود قابل توجهی کسب کنند.

انواع مالکیت فکری

به طور کلی حقوق مالکیت فکری به دو دسته صنعتی و ادبی هنری(کپی‌رایت) تقسیم می شود که در ادامه به توضیح مختصری درخصوص هریک از اقسام اشاره خواهیم نمود.
مالکیت صنعتی:
 مالکیت صنعتی ارتباط تنگاتنگی با اقتصاد، تجارت و حوزه های کسب و کاردارد و از دید سرمایه گذاران بسیار حائز اهمیت می باشد که دارای اقسام مختلفی می باشد از جمله:
1-حق اختراع
به موجب ماده ۳۰ قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶  در تعریف علامت تجاری اینگونه آمده است که
"علامت یعنی هر نشان قابل رؤیتی که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز سازد."
ماده ۳۱ همین قانون نیز بیان می‌دارد:
"حق استفاده انحصاری از یک علامت به کسی اختصاص دارد که آن علامت را طبق مقررات این قانون به ثبت رسانده باشد."
در واقع اختراع به عنوان یک دارایی برای افراد مخترع شناخته می شود. همانند سایر انواع دارایی ها این دارایی حق انحصاری فرد مخترع بوده و هیچ فردی در هیچ مقام و جایگاهی حق ندارد از این حق بدون رضایت مخترع بهره برداری نماید و یا حتی رونمایی کند.
 مدت حمایت: وقتی‌که اختراع به ثبت برسد، سندی صادر می‌گردد که به‌ موجب آن حمایت از اختراع رخ خواهد داد. این حمایت بر اساس ماده ۳ قانون ثبت اختراعات سال ۸۶، 20 سال از تاریخ ارسال اظهارنامه است اما حقوق معنوی اختراع به صورت مادام العمر برای مخترع باقی خواهد ماند.

2-علامت تجاری
طبق ماده 30 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علایم تجاری، علامت تجاری  یعنی هر نشان قابل رؤیتی که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز سازد. مدت اعتبار برند و علایم تجاری که به ثبت رسیده‌اند، به مدت ۱۰ سال از تاریخ تقدیم اظهارنامه می‌باشد که پس از آن نیز قابل تمدید می باشد.
3-طرح صنعتی
به موجب ماده 20 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 در تعریف طرح صنعتی چنین مقرر می دارد :
"هر گونه ترکیب خطوط یا رنگ ها و هرگونه شکل سه بعدی با خطوط، رنگ ها و یا بدون آن، به گونه ای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد طرح صنعتی است. در یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری مشمول حمایت از این قانون نمی باشد."
به عبارت دیگر طرح صنعتی، جنبه ای از یک کالا را در بر می گیرد که نمودی تزیینی یا آرایشی داشته و طرح ، شکل یا تصویری است که به شیء نوعی تجلی و زیبایی تازه ای می بخشد به نحوی که از دیگر اشیاء مشابه متمایز و متفاوت باشد؛ مدت اعتبار طرح صنعتی پنج سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه ثبت آن خواهد بود که پس از آن هم قابل تمدید می باشد. توجه به این نکته حایز اهمیت می باشد که در عمل این امکان وجود دارد که در یک محصول یک یا چند مورد از مصادیق بالا شامل شود.
به عنوان مثال یک تلفن همراه ممکن است از یک فرآیند یا تکنولوژی که به نوعی اختراع محسوب می‌شوند، بهره‌مند باشد. در عین حال این تلفن همراه قطعا تحت عنوان برند خاصی که علامت تجاری محسوب می‌شود، به ثبت رسیده و مورد بازاریابی و فروش قرار می گیرد. طراحی ظاهری یا همان طرح صنعتی گوشی تلفن همراه نیز ممکن است موضوع مالکیت فکری آن محصول قرار بگیرد. 
مالکیت ادبی هنری یا کپی‌رایت:
حقوق مالکیت ادبی هنری یا همان کپی رایت در واقع حامی حقوق خالق یک اثر منحصر به فرد و مبتکرانه است. این حقوق مواردی نظیر آثار ادبی، اشعار، موسیقی، قطعات موسیقی، آثار گرافیکی و نقاشی، فیلم ها، نقاشی‌ها و همچنین موضوعات مرتبط با تجارت و کسب و کار نظیر نرم افزار، طراحی وب سایت، و به طور کلی شامل خلاقیت‌های هنرمندانه و جدید افراد می باشد که این اقسام نیازی به ثبت ندارند و به محض خلق شدن، قانون از آن ها حمایت می کند.
در واقع می توان گفت که آثاری از شرایط حمایت از حقوق مالکیت ادبی هنری برخوردار هستند که دارای ابتکار و اصیل باشند.
به عنوان مثال آدرس اینترنتی یا دامنه سایت های کسب‌وکار، راهی برای شناسایی وبسایت مرتبط با کسب‌وکار است. زمانی که دامنه سایت نمایانگر نام تجاری برند باشد یا به طور ویژه به محصول یا خدمات خاص کسب‌وکار اشاره کند، تحت حمایت حقوق مالکیت فکری قرار می‌گیرد. برای آشنایی بیشتر با اهمیت این موضوع میتوانید به این مقاله مراجعه فرمایید.

اقداماتی که برای محافظت از اموال فکری لازم است انجام پذیرد:

ابتدا می بایست دارایی مورد نظرشناسایی شود که در کدام دسته از حقوق مالکیت فکری جای میگیرد و قوانین و مقررات مربوط به آن بررسی شود. ضروری است مالکیت صاحب دارایی به اثبات برسد. لازم است به مواعدی که در قانون برای هریک از حقوق مالکیت فکری به رسمیت شناخته است توجه شود.

جمع بندی

 مالکیت فکری شامل طیف وسیعی از مفاهیم می باشد با این‌حال، ما در این مقاله تلاش کردیم تا به هر یک از این مفاهیم هرچند کوتاه، اما جامع بپردازیم. نسیم اطلس ره نشان با مشاوران مجرب حقوقی خود آماده ارائه خدمات به  صاحبان کسب و کار در زمینه  مالکیت فکری و طرح دعاوی مالکیت می‌باشد.